Ρεπορτάζ: Μαίρη Κατσανοπούλου
Η μνήμη είναι η πιο σημαντική νοητική λειτουργία του ανθρώπου. «Πρόσφατες μελέτες δείχνουν ότι το σκορ σε μια κλίμακα μνήμης μια καθορισμένη στιγμή προσδιορίζει την ικανότητα αυτοεξυπηρέτησης του μεγάλου ανθρώπου ύστερα από πέντε χρόνια», εξηγεί η καθηγήτρια Νευρολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, κ. Μάγδα Τσολάκη.
Υπάρχουν πολλά είδη μνήμης: η βραχύχρονη, η μακρόχρονη, η έκδηλη, η άδηλη, η διαδικαστική, η αυτοβιογραφική, η εργαζόμενη, η χωρική κ.α. «Η μνήμη που προσβάλλεται με την πάροδο του χρόνου είναι κυρίως η βραχύχρονη και είναι συνήθως σοβαρότερη η διαταραχή όσο μεγαλύτερη είναι η ηλικία», λέει η κ. Τσολάκη.
Σε μια πρόσφατη μελέτη του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου στην Πέλλα, σε συνεργασία με το ΤΕΙ Ηρακλείου Κρήτης, η οποία θα δημοσιευθεί τους επόμενους μήνες στο περιοδικό «Νευρολογία», οι ερευνητές βρήκαν ότι το ποσοστό της άνοιας είναι 3,6% σε ηλικιωμένους άνω των 65 ετών.
Οι ηλικιωμένοι που έχουν προβλήματα μόνο μνήμης (ήπια νοητική διαταραχή) αποτελούν το 26,4%-44,7% των αντρών και το 55,3% των γυναικών. Οι ηλικιωμένοι που έχουν προβλήματα μνήμης αλλά και κατάθλιψη φτάνουν το 27,3% στους άντρες και το 72,7% στις γυναίκες. Γενικά, οι νοητικά φυσιολογικοί ηλικιωμένοι αποτελούν το 18,6% στην ηλικία των 65-69.
Σχέση καρδιάς - εγκεφάλου
Η ηλικία αποτελεί την κυριότερη αιτία μείωσης των νοητικών λειτουργιών. Μελέτες δείχνουν ότι ο εγκέφαλος μετά την ηλικία των 40 ετών χρειάζεται περισσότερο χρόνο για να επεξεργαστεί νέες πληροφορίες και να ανασύρει τις παλιές, πιθανώς επειδή χάνονται κύτταρα στον ιππόκαμπο. Δεν είναι, όμως, μόνο αυτή. «Σήμερα πιστεύουμε ότι οι ίδιες στρατηγικές προφύλαξης που αφορούν το καρδιαγγειακό σύστημα ισχύουν και για τον εγκέφαλο», τονίζει η κ. Τσολάκη.
Υπάρχουν έρευνες, σε παγκόσμιο και ευρωπαϊκό επίπεδο (FINRISK, FINGER, CAIDE, EXTRA), οι οποίες εξετάζουν μακρόχρονα τους παράγοντες για άνοια και καρδιακά-εγκεφαλικά επεισόδια. ηλικία.
«Ο εγκέφαλός μας χρειάζεται οξυγόνο και γλυκόζη για να λειτουργήσει, στοιχεία τα οποία μεταφέρει το αίμα που κυκλοφορεί στα αγγεία μας», εξηγεί η κ. Τσολάκη. «Αν τα αγγεία είναι κλειστά λόγω μη ελεγχόμενης υπέρτασης, σακχαρώδους διαβήτη, υπερλιπιδαιμίας, καπνίσματος ή ομοκυστιναιμίας, οι διάφορες περιοχές του εγκεφάλου δεν μπορούν να λειτουργήσουν και επομένως η πρώτη νοητική λειτουργία που επηρεάζεται είναι η μνήμη - και μάλιστα η επεισοδιακή μνήμη (με αυτή θυμόμαστε π.χ. τι συνέβη χθες σε συγκεκριμένο τόπο), η οποία έχει σχέση με τις περιοχές του ιππόκαμπου και της αμυγδαλής».
ΔιάγνωσηΠώς θα βρεθεί η αιτία μιας διαταραχής της μνήμης;
«Με επίσκεψη σε έναν νευρολόγο ή ψυχίατρο που ασχολείται με αυτές τις διαταραχές», απαντά η κ. Τσολάκη. «Συνήθως, αυτοί οι γιατροί συνεργάζονται με νευροψυχολόγους, που έχουν εκπαιδευτεί να εξετάζουν με ειδικές κλίμακες, που ελέγχουν όχι μόνο τη μνήμη, αλλά και άλλες νοητικές λειτουργίες, καθώς και τη διάθεση και τη λειτουργικότητα του ασθενούς. Με αυτά τα αποτελέσματα και τα κριτήρια για τα διάφορα νευροεκφυλιστικά νοσήματα, καθώς και τις εργαστηριακές εξετάσεις – αίματος και νευροαπεικονιστικές –, ο γιατρός μπορεί να βγάλει τα συμπεράσματά του».
Αν ο ασθενής έχει κατάθλιψη, θα πάρει πρώτα το αντικαταθλιπτικό του και μετά θα επανεξετασθεί. Εάν ο ασθενής περνάει περίοδο ιδιαίτερου στρες, καλό είναι να κάνει πρώτα ψυχοθεραπεία, γιατί το 80% των ασθενών με άνοια ανέφερε ότι πριν από την εμφάνισή της πέρασε ένα σοβαρό ψυχολογικό στρες.
Ο γιατρός θα κρίνει πότε θα γίνει νευροαπεικονιστικός έλεγχος. Σε νέους ασθενείς γίνεται γενετικός έλεγχος και για μεταλλάξεις. «Στη Θεσσαλονίκη, σε μια ερευνητική προσπάθεια για τη συσχέτιση του ελικοβακτηριδίου του πυλωρού (γιατί δεν επιτρέπει την απορρόφηση της βιταμίνης Β12) με τη νόσο του Aλτσχάιμερ, βρέθηκε ότι το 88% των ασθενών μας είχε ελικοβακτηρίδιο θετικό», προσθέτει η κ. Τσολάκη. «Επομένως, στέλνουμε τους ασθενείς μας και για γαστροσκόπηση».
Αν ο ασθενής έχει κατάθλιψη, θα πάρει πρώτα το αντικαταθλιπτικό του και μετά θα επανεξετασθεί. Εάν ο ασθενής περνάει περίοδο ιδιαίτερου στρες, καλό είναι να κάνει πρώτα ψυχοθεραπεία, γιατί το 80% των ασθενών με άνοια ανέφερε ότι πριν από την εμφάνισή της πέρασε ένα σοβαρό ψυχολογικό στρες.
Ο γιατρός θα κρίνει πότε θα γίνει νευροαπεικονιστικός έλεγχος. Σε νέους ασθενείς γίνεται γενετικός έλεγχος και για μεταλλάξεις. «Στη Θεσσαλονίκη, σε μια ερευνητική προσπάθεια για τη συσχέτιση του ελικοβακτηριδίου του πυλωρού (γιατί δεν επιτρέπει την απορρόφηση της βιταμίνης Β12) με τη νόσο του Aλτσχάιμερ, βρέθηκε ότι το 88% των ασθενών μας είχε ελικοβακτηρίδιο θετικό», προσθέτει η κ. Τσολάκη. «Επομένως, στέλνουμε τους ασθενείς μας και για γαστροσκόπηση».
Παράγοντες κινδύνουΟι γυναίκες είναι πιο ευάλωτες από τους άνδρες(αναλογία 2 προς 1), σύμφωνα με τις επιδημιολογικές μελέτες. Η κληρονομικότητα επίσης παίζει μεγάλο ρόλο.
«Εχουν βρεθεί πάνω από 300 μεταλλάξεις σε τρία χρωμοσώματα που, αν κάποιος έχει μία από αυτές, θα αρρωστήσει οπωσδήποτε», λέει η κ. Τσολάκη. «Ευτυχώς, όμως, είναι σε πολύ μικρό ποσοστό (κάτω του 2%). Επιπλέον, έχουν βρεθεί και τέσσερα προδιαθεσικά γονίδια, τα οποία, αν τα έχεις και η ζωή σου έχει προβλήματα (από άποψη διατροφής, άσκησης, οικογενειακής θαλπωρής, συνθηκών εργασίας κ.λπ.), έχεις μεγάλες πιθανότητες για προβλήματα αρχικά στη μνήμη και κατόπιν για εμφάνιση άνοιας τύπου Aλτσχάιμερ».
«Εχουν βρεθεί πάνω από 300 μεταλλάξεις σε τρία χρωμοσώματα που, αν κάποιος έχει μία από αυτές, θα αρρωστήσει οπωσδήποτε», λέει η κ. Τσολάκη. «Ευτυχώς, όμως, είναι σε πολύ μικρό ποσοστό (κάτω του 2%). Επιπλέον, έχουν βρεθεί και τέσσερα προδιαθεσικά γονίδια, τα οποία, αν τα έχεις και η ζωή σου έχει προβλήματα (από άποψη διατροφής, άσκησης, οικογενειακής θαλπωρής, συνθηκών εργασίας κ.λπ.), έχεις μεγάλες πιθανότητες για προβλήματα αρχικά στη μνήμη και κατόπιν για εμφάνιση άνοιας τύπου Aλτσχάιμερ».
Διατροφή
Μια νέα μελέτη, που ανακοινώθηκε στο παγκόσμιο συνέδριο στη Χονολουλού, έδειξε ότι η ανεπαρκής λήψη βιταμίνης Ε από την τροφή μας και η κακή αναλογία λιπών μπορεί να οδηγήσουν σε ανεπιθύμητο λιπιδικό προφίλ – και αυτό αποτελεί παράγοντα κινδύνου για άνοια τύπου Aλτσχάιμερ ή για νοητική διαταραχή.
Η έλλειψη της βιταμίνης Β επίσης μπορεί να σχετίζεται με νοητική διαταραχή. Και μια μελέτη σε 3.000 ανθρώπους από το Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ, η οποία δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «The Journal of Neurology, Neurosurgery and Psychiatry», έδειξε ότι όσο χαμηλότερα επίπεδα βιταμίνης D έχετε στον οργανισμό σας, τόσο γρηγορότερα γερνά ο εγκέφαλός σας.
Μια σειρά παθήσεων, επίσης, αλλά και φαρμάκων, μπορεί να βλάψει τη μνήμη. Αυτές είναι ψυχιατρικές παθήσεις, παθήσεις των ενδοκρινών αδένων, μεταβολικές παθήσεις, αβιταμινώσεις, η ανοξία, λοιμώδεις παθήσεις, κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, όγκοι και ο υδροκέφαλος χαμηλής πίεσης.
«Ο γιατρός, ο ασθενής και η οικογένεια πρέπει να έχουν στο μυαλό τους αυτές τις παθήσεις όταν προκύπτει μια διαταραχή των ανωτέρων νοητικών λειτουργιών», λέει η κ Τσολάκη. «Οταν δεν έχει περάσει πολύς χρόνος από την εμφάνιση των διαταραχών, ο ασθενής επανέρχεται – άλλοτε τελείως και άλλοτε μερικώς».
Μια νέα μελέτη, που ανακοινώθηκε στο παγκόσμιο συνέδριο στη Χονολουλού, έδειξε ότι η ανεπαρκής λήψη βιταμίνης Ε από την τροφή μας και η κακή αναλογία λιπών μπορεί να οδηγήσουν σε ανεπιθύμητο λιπιδικό προφίλ – και αυτό αποτελεί παράγοντα κινδύνου για άνοια τύπου Aλτσχάιμερ ή για νοητική διαταραχή.
Η έλλειψη της βιταμίνης Β επίσης μπορεί να σχετίζεται με νοητική διαταραχή. Και μια μελέτη σε 3.000 ανθρώπους από το Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ, η οποία δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «The Journal of Neurology, Neurosurgery and Psychiatry», έδειξε ότι όσο χαμηλότερα επίπεδα βιταμίνης D έχετε στον οργανισμό σας, τόσο γρηγορότερα γερνά ο εγκέφαλός σας.
Μια σειρά παθήσεων, επίσης, αλλά και φαρμάκων, μπορεί να βλάψει τη μνήμη. Αυτές είναι ψυχιατρικές παθήσεις, παθήσεις των ενδοκρινών αδένων, μεταβολικές παθήσεις, αβιταμινώσεις, η ανοξία, λοιμώδεις παθήσεις, κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, όγκοι και ο υδροκέφαλος χαμηλής πίεσης.
«Ο γιατρός, ο ασθενής και η οικογένεια πρέπει να έχουν στο μυαλό τους αυτές τις παθήσεις όταν προκύπτει μια διαταραχή των ανωτέρων νοητικών λειτουργιών», λέει η κ Τσολάκη. «Οταν δεν έχει περάσει πολύς χρόνος από την εμφάνιση των διαταραχών, ο ασθενής επανέρχεται – άλλοτε τελείως και άλλοτε μερικώς».
Προληπτικά όπλαΟ καλός δείκτης ευφυΐας φαίνεται να αποτελεί προφυλακτικό παράγοντα για την άνοια. Μελέτες σε διδύμους, που πραγματοποίησε ο καθηγητής Νευρολογίας στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας δρ Πολ Τόμσον, έδειξαν ότι η ταχύτητα λειτουργίας του εγκεφάλου καθορίζεται γενετικά. Αλλοι ερευνητές πιστεύουν ότι υπεύθυνο γι' αυτό είναι ένα γονίδιο (το COMT) και ότι θα βρεθούν φάρμακα που θα επιδρούν σε αυτό.
Μια πρόσφατη μελέτη στο συνέδριο της Χονολουλού υποστηρίζει ότι η εκπαίδευση αποτελεί έναν απλό τρόπο για την ελάττωση της εξέλιξης της ταχύτητας στην άνοια. Και νέα μελέτη, που έγινε στη Θεσσαλονίκη και πρόκειται να δημοσιευθεί σε έγκριτο αγγλόφωνο περιοδικό, έδειξε ότι ασθενείς με ήπια νοητική διαταραχή, που ακολουθούν ειδικά σχεδιασμένα προγράμματα ανάλογα με τα προβλήματά τους, γίνονται φυσιολογικοί ηλικιωμένοι ύστερα από πέντε μήνες – και αυτή η βελτίωση συνεχίζεται και έξι μήνες μετά το τέλος του προγράμματος.
Αλλες νέες μελέτες, άλλωστε, υποστηρίζουν πως ο καφές και το τσάι, καθώς και μικρή ποσότητα κόκκινου κρασιού κάθε μέρα, προφυλάσσουν τον εγκέφαλο. «Υπάρχει βέβαια και η άποψη ότι όλα αυτά ωφελούν, γιατί χρησιμοποιούνται στα πλαίσια μιας κοινωνικής συναναστροφής», λέει η κ. Τσολάκη. «Μελλοντικές μελέτες θα δείξουν την αλήθεια». Ενας ερευνητής του ύπνου από το Πανεπιστήμιο του Σικάγου, ο δρ Τζέιμς Γουέιτ, συνιστά να πίνουμε μικρές γουλιές καφέ κατά τη διάρκεια της ημέρας, ώστε να παραμένουν σταθερά τα επίπεδα καφεΐνης στον εγκέφαλο.
Μια πρόσφατη μελέτη στο συνέδριο της Χονολουλού υποστηρίζει ότι η εκπαίδευση αποτελεί έναν απλό τρόπο για την ελάττωση της εξέλιξης της ταχύτητας στην άνοια. Και νέα μελέτη, που έγινε στη Θεσσαλονίκη και πρόκειται να δημοσιευθεί σε έγκριτο αγγλόφωνο περιοδικό, έδειξε ότι ασθενείς με ήπια νοητική διαταραχή, που ακολουθούν ειδικά σχεδιασμένα προγράμματα ανάλογα με τα προβλήματά τους, γίνονται φυσιολογικοί ηλικιωμένοι ύστερα από πέντε μήνες – και αυτή η βελτίωση συνεχίζεται και έξι μήνες μετά το τέλος του προγράμματος.
Αλλες νέες μελέτες, άλλωστε, υποστηρίζουν πως ο καφές και το τσάι, καθώς και μικρή ποσότητα κόκκινου κρασιού κάθε μέρα, προφυλάσσουν τον εγκέφαλο. «Υπάρχει βέβαια και η άποψη ότι όλα αυτά ωφελούν, γιατί χρησιμοποιούνται στα πλαίσια μιας κοινωνικής συναναστροφής», λέει η κ. Τσολάκη. «Μελλοντικές μελέτες θα δείξουν την αλήθεια». Ενας ερευνητής του ύπνου από το Πανεπιστήμιο του Σικάγου, ο δρ Τζέιμς Γουέιτ, συνιστά να πίνουμε μικρές γουλιές καφέ κατά τη διάρκεια της ημέρας, ώστε να παραμένουν σταθερά τα επίπεδα καφεΐνης στον εγκέφαλο.
Καλό κάνουν στον εγκέφαλό μας και τα μικρά διαλείμματα από τη δουλειά: μελέτες από τον Ματ Γουόκερ στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας δείχνουν ότι ένα διάλειμμα 90 λεπτών για φαγητό το μεσημέρι βελτιώνει τις ανώτερες νοητικές λειτουργίες μας και γι' αυτό οι εργαζόμενοι γίνονται το απόγευμα πιο έξυπνοι και αποδοτικοί.
Δεν έχουν γίνει ακόμη μεγάλες μελέτες που να αποδεικνύουν την αποτελεσματικότητα των συμπληρωμάτων διατροφής, όπως είναι τα ωμέγα-3 λιπαρά οξέα, στη μνήμη. Πρόσφατη μελέτη, που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση «Journal of the American Medical Associaion», απέρριψε και το φυτικό Gingko Biloba, καθώς οι ηλικιωμένοι που το πήραν επί επτά χρόνια είχαν την ίδια εξέλιξη με αυτούς που δεν το πήραν.
«Ωστόσο, υπάρχουν πρόσφατες μελέτες που υποστηρίζουν ότι η βιταμίνη Β12 προφυλάσσει από ισχαιμικές αλλοιώσεις του εγκεφάλου (ίσως μέσα στα πλαίσια της ελάττωσης της ομοκυστεΐνης)» , λέει η κ. Τσολάκη. Τον περασμένο Σεπτέμβριο, ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης δημοσίευσαν μια έρευνα δύο ετών σε 168 ανθρώπους άνω των 70, η οποία δείχνει ότι υψηλές δόσεις βταμίνης Β12 και φολικού οξέος μπορεί να μειώσουν τον ρυθμό συρρίκνωσης του εγκεφάλου κατά το ένα τρίτο.
«Ωστόσο, υπάρχουν πρόσφατες μελέτες που υποστηρίζουν ότι η βιταμίνη Β12 προφυλάσσει από ισχαιμικές αλλοιώσεις του εγκεφάλου (ίσως μέσα στα πλαίσια της ελάττωσης της ομοκυστεΐνης)» , λέει η κ. Τσολάκη. Τον περασμένο Σεπτέμβριο, ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης δημοσίευσαν μια έρευνα δύο ετών σε 168 ανθρώπους άνω των 70, η οποία δείχνει ότι υψηλές δόσεις βταμίνης Β12 και φολικού οξέος μπορεί να μειώσουν τον ρυθμό συρρίκνωσης του εγκεφάλου κατά το ένα τρίτο.
Μια έρευνα σε 1.400 αναγνώστες του επιστημονικού περιοδικού «Nature» έδειξε ότι το 20% από αυτούς παίρνει κάποιο «έξυπνο φάρμακο» για να τονώσει την εγκεφαλική απόδοσή του.
«Τα φάρμακα, όμως, έχουν δείξει αποτελεσματικότητα μόνο σε ασθενείς με άνοια ή σε κάποιους με ήπια νοητική διαταραχή με συγκεκριμένο γονιδίωμα», αναφέρει η κ. Τσολάκη. «Εως σήμερα δεν έχει αποδειχθεί ότι κάποιος φαρμακευτικός ή μη φαρμακευτικός παράγοντας θα μπορούσε να σταματήσει τη νευροεκφυλιστική διαδικασία του εγκεφάλου μας, η ταχύτητα της οποίας ποικίλλει από άνθρωπο σε άνθρωπο».
Συμφωνία υπάρχει σε ένα σημείο: «Ολοι οι νευροεπιστήμονες πιστεύουμε ότι κάθε άσκηση του μυαλού, όποια και νάναι, διατηρεί το μυαλό σε καλή κατάσταση, ιδιαίτερα όταν γίνεται σε χαρούμενο περιβάλλον». διαβεβαιώνει η καθηγήτρια.
Σε μια νέα μελέτη, που ανακοινώθηκε στο παγκόσμιο συνέδριο στη Χονολουλού το καλοκαίρι του 2010, συμμετείχαν 2.832 εθελοντές, μέσης ηλικίας 73 ετών, επί πέντε χρόνια. Η ομάδα που έκανε νοητική άσκηση βελτιώθηκε στις νοητικές λειτουργίες και είχε λιγότερα προβλήματα στην καθημερινή δραστηριότητα, δηλαδή στην ικανότητα για τηλέφωνο, ψώνια, μαγείρεμα, καθαριότητα, μετακίνηση και λήψη φαρμάκων.
Φυσιολογικές αλλαγές λόγω ηλικίας - Ξέχασες να παραλάβεις κάποιον μηνιαίο μισθό
- Ξέχασες μια ημερομηνία και τη θυμήθηκες λίγο αργότερα
- Ξεχνάς πού και πού ποια λέξη πρέπει να χρησιμοποιήσεις
- Παίρνεις κάποιες λανθασμένες αποφάσεις
- Κάπου κάπου χάνεις κάποιο αντικείμενο
«Τα φάρμακα, όμως, έχουν δείξει αποτελεσματικότητα μόνο σε ασθενείς με άνοια ή σε κάποιους με ήπια νοητική διαταραχή με συγκεκριμένο γονιδίωμα», αναφέρει η κ. Τσολάκη. «Εως σήμερα δεν έχει αποδειχθεί ότι κάποιος φαρμακευτικός ή μη φαρμακευτικός παράγοντας θα μπορούσε να σταματήσει τη νευροεκφυλιστική διαδικασία του εγκεφάλου μας, η ταχύτητα της οποίας ποικίλλει από άνθρωπο σε άνθρωπο».
Συμφωνία υπάρχει σε ένα σημείο: «Ολοι οι νευροεπιστήμονες πιστεύουμε ότι κάθε άσκηση του μυαλού, όποια και νάναι, διατηρεί το μυαλό σε καλή κατάσταση, ιδιαίτερα όταν γίνεται σε χαρούμενο περιβάλλον». διαβεβαιώνει η καθηγήτρια.
Σε μια νέα μελέτη, που ανακοινώθηκε στο παγκόσμιο συνέδριο στη Χονολουλού το καλοκαίρι του 2010, συμμετείχαν 2.832 εθελοντές, μέσης ηλικίας 73 ετών, επί πέντε χρόνια. Η ομάδα που έκανε νοητική άσκηση βελτιώθηκε στις νοητικές λειτουργίες και είχε λιγότερα προβλήματα στην καθημερινή δραστηριότητα, δηλαδή στην ικανότητα για τηλέφωνο, ψώνια, μαγείρεμα, καθαριότητα, μετακίνηση και λήψη φαρμάκων.
Φυσιολογικές αλλαγές λόγω ηλικίας - Ξέχασες να παραλάβεις κάποιον μηνιαίο μισθό
- Ξέχασες μια ημερομηνία και τη θυμήθηκες λίγο αργότερα
- Ξεχνάς πού και πού ποια λέξη πρέπει να χρησιμοποιήσεις
- Παίρνεις κάποιες λανθασμένες αποφάσεις
- Κάπου κάπου χάνεις κάποιο αντικείμενο
Σημάδια άνοιας/Αλτσχάιμερ- Είσαι ανίκανος να διαχειρισθείς τα οικονομικά σου
- Χάνεις την επαφή με την εποχή ή τις ημερομηνίες
- Εχεις δυσκολία να κάνεις διάλογο - Εχεις πτωχή κριτική ικανότητα
- Τοποθετείς αντικείμενα σε λάθος μέρη και δυσκολεύεσαι να τα βρεις
ΠΗΓΗ: Ελληνική Ομοσπονδία Νόσου Αλτσχάιμερ
Πηγή
