Του Νίκου Δοϊρανλή
Το κύριο χαρακτηριστικό της βουλιμίας είναι τα επαναλαμβανόμενα επεισόδια λήψης μεγάλης ποσότητας τροφής που ακολουθούνται από έντονες ενοχές οι οποίες συνήθως εξουδετερώνονται μέσα από τεχνητές εκκενώσεις του στομάχου π.χ. με πρόκληση εμετού ή με χρήση καθαρτικών και διουρητικών σκευασμάτων. Η βουλιμία είναι πολύ πιο συχνή από την ανορεξία και υπολογίζεται πως 2-4% του γενικού πληθυσμού στην Ελλάδα έχει βουλιμία ενώ το 10% των γυναικών έχουν κάποια, αλλά όχι όλα τα συμπτώματα.
Όπως και η ανορεξία, έτσι και η βουλιμία είναι πολύ πιο συχνή στις γυναίκες, αλλά εμφανίζεται λίγο αργότερα στην εφηβεία ενώ έχει καλύτερη πρόγνωση και σε καμία περίπτωση τα επίπεδα θνησιμότητας της ψυχογενούς ανορεξίας.
Τα άτομα που πάσχουν από βουλιμία συνήθως δεν είναι ικανοποιημένα με το σώμα τους. Αναμασούν διαρκώς στο μυαλό τους την ιδέα πως είναι υπέρβαροι και πως συγκεκριμένα μέρη του σώματός τους είναι παράξενα και μη ελκυστικά.
Έχουν χαμηλή αυτοπεποίθηση και τείνουν να αναγάγουν την ευτυχία τους και την επιτυχία τους στη ζωή στην σωματική τους εικόνα (body image).
Παράγοντες που ενισχύουν τα βουλιμικά επεισόδια
Αρκετοί είναι οι βουλιμικοί που έχουν μάθει κατά την παιδική τους ηλικία να χρησιμοποιούν το φαγητό σαν έναν τρόπο για να τιθασεύουν το άγχος τους.
Στην ενήλικη ζωή, σε περιόδους stress ενδέχεται να καταφύγουν σε βουλιμικά επεισόδια για να αποσπαστούν από τα προβλήματά τους.
Αυτή η τάση τους όμως, μοιραία οδηγεί σε αύξηση του βάρους τους επιβαρύνοντας με τη σειρά της κι άλλο την συναισθηματική κατάσταση του ατόμου και συχνά οδηγεί το άτομο στην υιοθέτηση αυστηρών ή και επικίνδυνων διαιτητικών συμπεριφορών.
Η πείνα, που είναι το αποτέλεσμα μιας περιόδου υποσιτισμού γίνεται ακατανίκητη, οδηγεί το άτομο σε βουλιμικά επεισόδια κατά τα οποία μεγάλες ποσότητες τροφών με πολλές θερμίδες καταβροχθίζονται. Συνήθως λαμβάνουν χώρα όταν το άτομο είναι μόνο, κατά τις απογευματινές ή βραδινές ώρες, και οι θερμίδες που καταναλώνει το άτομο ισοδυναμούν με αυτές πολλών γευμάτων.
Συχνά τα βουλιμικά άτομα καταφεύγουν στον προκλητό εμετό για να απαλλαγούν από τις θερμίδες που κατανάλωσαν κατά τη διάρκεια των βουλιμικών επεισοδίων.
Αν και ο προκλητός εμετός είναι το πιο συχνό μέσο για αυτό το σκοπό, η χρήση καθαρτικών σκευασμάτων είναι επίσης διαδεδομένη.
Τα συναισθήματα
Ο φόβος της παχυσαρκίας, η αίσθηση ανεπάρκειας, οι ενοχές, η ντροπή και η δυστυχία είναι τα κύρια συναισθήματα που εναλλάσσονται στους βουλιμικούς που συχνά εγκλωβίζονται στον παρακάτω φαύλο κύκλο. Νιώθουν ανυπόφορο άγχος για την εικόνα του σώματος τους έτσι καταφεύγουν σε βουλιμικά επεισόδια για να καταπραΰνουν το άγχος αυτό.
Κατά τη διάρκεια των βουλιμικών επεισοδίων όλα τους τα αρνητικά συναισθήματα μπλοκάρονται και κυριαρχούνται από ένα συναίσθημα πλήρους απόλαυσης κι απόσπασης από το περιβάλλον τους.
Αμέσως όμως μετά το βουλιμικό επεισόδιο, νιώθουν μεγάλες ενοχές, ο φόβος της παχυσαρκίας επανέρχεται πιο δριμύς από πριν, κι έχουν μια έντονη εσωτερική ανάγκη να αδειάσουν το στομάχι τους.
Έτσι καταφεύγουν σε προκλητό εμετό ή σε καθαρτικά σκευάσματα που επαναφέρουν κάποια πρόσκαιρη ψυχική ηρεμία η οποία μετά από λίγο δίνει τη σκυτάλη σε αισθήματα κατάθλιψης, ντροπής, απαξίωσης και αδιεξόδου.
Αίτια της Βουλιμίας
Τα ακριβή αίτια της βουλιμίας δεν είναι γνωστά. Φαίνεται πως είναι πολυπαραγοντικά κι εμπλέκουν τόσο την προσωπικότητα των ατόμων, την έκθεσή τους στα πρότυπα των σύγχρονων δυτικών κοινωνιών αναφορικά με την κομψότητα και την ομορφιά αλλά και μια μικρή γενετική συνδρομή.
Αν εξετάσουμε τη σχέση του παιδιού κι αργότερα του εφήβου με τη διατροφή του, θα δούμε πως συχνά δέχεται συγκρουόμενα μηνύματα αναφορικά με το φαγητό κατά τη διάρκεια της ζωής του:
Έτσι, στην παιδική ηλικία το καλό παιδί είναι αυτό που τρώει όλο το φαγητό του, ενώ στην εφηβεία ο αποδεκτός , από τους συνομηλίκους του, κι από τον εαυτό του, έφηβος είναι αυτός που έχει ένα αδύνατο, ελκυστικό για τα διαφημιστικά πρότυπα της εποχής μας, σώμα.
Έτσι ο έφηβος μπορεί να εμπλακεί σε ένα δίπολο όπου από τη μια πλευρά νιώθει ανακούφιση κάθε φορά που τρώει μιας και έτσι έχει μάθει κατά την παιδική του ηλικία να είναι «το καλό παιδί» κι από την άλλη κάθε φορά που τρώει πολύ νιώθει απορριπτέος από την παρέα του κι αποκλίνων από τα δυτικά πολιτισμικά πρότυπα ομορφιάς.
Η βουλιμία περιλαμβάνει και τα δυο αυτά στάδια.
Ίσως δεν είναι τυχαίο ότι τόσο η ανορεξία όσο και η βουλιμία «άνθισαν» τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα, όταν τα διεθνή πρότυπα μόδας, περί τα τέλη της δεκαετίας του ’70 άρχισαν να λανσάρουν όλο και πιο αποστεωμένα πρότυπα ομορφιάς.
Το βουλιμικό επεισόδιο λειτουργεί και σαν έναν τρόπο απόσπασης του ατόμου από το περιβάλλον του.
Θυμίζει συμπεριφορές εξάρτησης κατά τις οποίες μια ουσία (π.χ. αλκοόλ), ή μια συμπεριφορά (π.χ. τζόγος) έχουν την ιδιότητα να μπλοκάρουν ανεπιθύμητες σκέψεις και αισθήματα κι όλη η προσοχή του ατόμου είναι στραμμένη σε αυτά.
Κατά αυτή την έννοια το βουλιμικό επεισόδιο εξυπηρετεί το άτομο να αποφεύγει αβάσταχτα συναισθήματα, άγχους, απώλειας ελέγχου και δυστυχίας.
Συναισθήματα βέβαια που δεν εξαλείφονται απλά αναβάλλονται και γιγαντώνονται με το πέρας του βουλιμικού επεισοδίου.
Θεραπευτικές προσεγγίσεις
1. Ατομική Ψυχοθεραπεία: Πολλά είδη ατομικής ψυχοθεραπείας έχουν χρησιμοποιηθεί για την αντιμετώπιση της βουλιμίας με περισσότερη ή λιγότερη επιτυχία, ανάλογα και με τις ανάγκες και το πλαίσιο του κάθε ατόμου που αντιμετωπίζει αυτή την κατάσταση.
Έτσι υπάρχουν «δυναμικές» θεραπείες που στοχεύουν να εκπαιδεύσουν τον θεραπευόμενο, αλλά υπάρχουν και θεραπείες που αντιμετωπίζουν τις αιτίες της βουλιμίας όπως είναι η χαμηλή αυτοπεποίθηση του ατόμου, η δυσκολία του στις διαπροσωπικές του σχέσεις, η επίλυση των εσωτερικών και των οικογενειακών συγκρούσεων.
Η θεραπεία της βουλιμίας μπορεί να είναι μακροχρόνια κι επίμονη, ενώ πολύ συχνά οι βουλιμικοί διακόπτουν τη θεραπεία πρόωρα. Σε κάθε περίπτωση, η οικοδόμηση μιας σχέσης κατανόησης, αλληλοσεβασμού και εμπιστοσύνης του θεραπευομένου με τον θεραπευτή είναι ο ακρογωνιαίος λίθος για την επιτυχία οποιουδήποτε προγράμματος θεραπείας.
Παρακάτω αναφέρω δυο από τα πιο δημοφιλή μοντέλα θεραπείας για την αντιμετώπιση της βουλιμίας:
α) Γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία:
Περιλαμβάνει προγράμματα εκπαίδευσης σε θέματα γύρω από τη διατροφή και στις βιολογικές συνέπειες των βουλιμικών επεισοδίων, του εμετού και της χρήσης καθαρτικών μέσων.
Επίσης, με τη χρήση ημερολογίων, η γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία εστιάζεται στον εντοπισμό και στην αντικατάσταση μη ρεαλιστικών σκέψεων και προσδοκιών των βουλιμικών με άλλες πιο ρεαλιστικές και λιγότερο απαιτητικές σκέψεις και προσδοκίες.
Η αντιμετώπιση της παρόρμησης των βουλιμικών για να καταφύγουν σε βουλιμικά επεισόδια μπορεί να αντιμετωπιστεί με τεχνικές χαλάρωσης (π.χ. με βιοανάδραση) και καθοδηγούμενη ονειροπόληση.
β) Διαπροσωπική θεραπεία:
Αυτή δεν εστιάζει άμεσα στα συμπτώματα της βουλιμίας αλλά
αντίθετα προσπαθεί να βοηθήσει το άτομο να λύσει τις συγκρούσεις του, στις διαπροσωπικές του σχέσεις, και να εξυγιάνει τον τρόπο με τον οποίο βλέπει τον εαυτό του σε σχέση με τους άλλους.
Όπως τα αίτια της βουλιμίας εμπλέκουν σε μεγάλο βαθμό τις σχέσεις του ατόμου με το περιβάλλον του, γεγονός στο οποίο φαίνεται να στηρίζονται τα αποτελέσματα αυτού του θεραπευτικού μοντέλου.
2. Ομαδική θεραπεία:
Όταν το άτομο που αντιμετωπίζει βουλιμία νιώσει έτοιμο μπορεί να ωφεληθεί πολύ από τη συμμετοχή σε ομάδες θεραπείας καθώς θα λάβει (αλλά και θα δώσει) υποστήριξη από άλλα άτομα που παρουσιάζουν παρόμοια προβλήματα.
Έτσι θα νιώσει πιο υπεύθυνο και θα λάβει το μήνυμα πως γίνεται αποδεκτό παρ’ όλο το πρόβλημά του. Σημαντικές έρευνες των τελευταίων χρόνων έχουν δείξει πως οι ομάδες υποστήριξης υποστηρίζουν πολύ αποτελεσματικά μια οποιαδήποτε θεραπευτική προσπάθεια αντιμετώπισης της βουλιμίας.
3. Φαρμακοθεραπεία:
Στη βιβλιογραφία συχνά αναφέρεται η χρήση αντικαταθλιπτικών φαρμάκων για την αντιμετώπιση της βουλιμίας και πιο συγκεκριμένα για να βοηθηθεί το άτομο να αποφύγει τα επεισόδια υπερφαγίας, σπάζοντας το φαύλο κύκλο της βουλιμίας.
Τα ακριβή αίτια της βουλιμίας δεν είναι γνωστά. Φαίνεται πως είναι πολυπαραγοντικά και εμπλέκουν την προσωπικότητα των ατόμων, την έκθεσή τους στα πρότυπα των σύγχρονων δυτικών κοινωνιών αναφορικά με την κομψότητα και την ομορφιά αλλά και μια μικρή γενετική συνδρομή.
Επιπλέον, το βουλιμικό επεισόδιο λειτουργεί και ως ένας τρόπος απόσπασης του ατόμου από το περιβάλλον του. Θυμίζει συμπεριφορές εξάρτησης κατά τις οποίες μια ουσία (π.χ. αλκοόλ) ή μια συμπεριφορά (π.χ. τζόγος) έχουν την ιδιότητα να μπλοκάρουν ανεπιθύμητες σκέψεις και αισθήματα κι όλη η προσοχή του ατόμου είναι στραμμένη σε αυτά.
Κατ΄ αυτή την έννοια η βουλιμία εξυπηρετεί το άτομο να αποφεύγει αβάσταχτα συναισθήματα, άγχους, απώλειας ελέγχου και δυστυχίας. Για τη θεραπεία της σήμερα και κατά περίπτωση χρησιμοποιούνται με επιτυχία:
Η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία που περιλαμβάνει προγράμματα εκπαίδευσης σε θέματα γύρω από τη διατροφή και τις βιολογικές συνέπειες των βουλιμικών επεισοδίων, του εμέτου και της χρήσης καθαρτικών μέσων.
Επίσης, με τη χρήση ημερολογίων, η γνωσιακή συμπεριφοριστική θεραπεία εστιάζεται στον εντοπισμό και στην αντικατάσταση μη ρεαλιστικών σκέψεων και προσδοκιών των βουλιμικών με άλλες πιο ρεαλιστικές και λιγότερο απαιτητικές σκέψεις και προσδοκίες.
Διαπροσωπική θεραπεία που δεν εστιάζει άμεσα στα συμπτώματα της βουλιμίας αλλά αντίθετα προσπαθεί να βοηθήσει το άτομο να λύσει τις συγκρούσεις του, στις διαπροσωπικές του σχέσεις, και να εξυγιάνει τον τρόπο με τον οποίο βλέπει τον εαυτό του σε σχέση με τους άλλους.
Ομαδική θεραπεία. Όταν το άτομο που αντιμετωπίζει βουλιμία νιώσει έτοιμο μπορεί να ωφεληθεί πολύ από τη συμμετοχή σε ομάδες θεραπείας, καθώς θα λάβει (αλλά και θα δώσει) υποστήριξη από άλλα άτομα που παρουσιάζουν παρόμοια προβλήματα.
Έτσι θα νιώσει πιο υπεύθυνο και θα λάβει το μήνυμα πως γίνεται αποδεκτό παρ΄ όλο το πρόβλημά του.
Σημαντικές έρευνες των τελευταίων χρόνων έχουν δείξει πως οι ομάδες υποστήριξης υποστηρίζουν πολύ αποτελεσματικά μια οποιαδήποτε θεραπευτική προσπάθεια αντιμετώπισης της βουλιμίας.
Ο Νίκος Δοϊρανλής είναι Ψυχολόγος - Προσωποκεντρική Θεραπεία, Ρgd in ΡCΑ Counseling, University of Strathclyde
Πηγή
http://ygeia.tanea.gr
