Δρ Λίζα Βάρβογλη, Ph.D. Ψυχολόγος-Ψυχοθερεπεύτρια
Το πένθος -του παιδιού, του εφήβου και του ενήλικα- είναι μια φυσική αντίδραση στην απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου. Κάθε άνθρωπος διαθέτει τη φυσική ικανότητα να κλείσει τις συναισθηματικές πληγές που του αφήνει μια τέτοια απώλεια και να προσαρμοστεί σε μια νέα ζωή, χωρίς το αγαπημένο αυτό άτομο που πέθανε. Η διάρκεια και η ένταση της διαδικασίας του πένθους είναι διαφορετική για κάθε άτομο. Η φροντίδα και η αποδοχή βοηθούν ιδιαίτερα τη διαδικασία της ψυχικής ίασης.
Για να βοηθήσουμε τα παιδιά
Πως αντιδρούν τα παιδιά όταν ένα αγαπημένο τους πρόσωπο πεθαίνει;Δεν υπάρχει 'σωστός' τρόπος για ν' αντιδράσουμε όταν πεθαίνει ένα αγαπημένο μας πρόσωπο, και το κάθε παιδί θ' αντιδράσει διαφορετικά. Είναι σημαντικό να γνωρίζει κανείς πως σκέφτονται, πως αισθάνονται και, ακόμα, τι λένε τα παιδιά σχετικά με το θάνατο ενός αγαπημένου τους προσώπου.
Αλλά δεν θα πρέπει να προκαλέσει έκπληξη το γεγονός ότι ίσως το παιδί να έχει δυσκολία να εκφράσει τα αισθήματά του ή ότι ένα άλλο παιδί μπορεί να ανταπεξέλθει πολύ καλά.
Στη συνέχεια αυτού του άρθρου παρουσιάζονται κάποιες από τις πιο συνηθισμένες ερωτήσεις ή δηλώσεις που κάνουν τα παιδιά γύρω από το θάνατο ενός αγαπημένου τους προσώπου και τρόποι αντιμετώπισής τους.
Ο παππούς δεν πέθανε. Πότε θα γυρίσει πίσω;
Όποια και να είναι η ηλικία του παιδιού, συχνά δεν μπορεί να πιστέψει ότι δεν πρόκειται να επιστρέψει. Είναι σημαντικό για τους γονείς ή τα άτομα που φροντίζουν το παιδί να μη χρησιμοποιούν ευφημισμούς (πχ ο παππούς κοιμήθηκε) ή να μην παραποιούν την αλήθεια (πχ έφυγε ταξίδι), γιατί έτσι εντείνουν την πεποίθηση του παιδιού ότι το αγαπημένο τους πρόσωπο θα επιστρέψει, ενώ ταυτόχρονα υπονομεύουν την εμπιστοσύνη του παιδιού προς το πρόσωπό τους (γιατί, αργά ή γρήγορα, η μονιμότητα του θανάτου θ' αποκαλυφθεί και ο ενήλικας που προσπάθησε ν΄αποκρύψει το γεγονός θα βρεθεί στη θέση του να έχει πει ψέματα στο παιδί).
Γιατί έπρεπε να γίνει κάτι τέτοιο;
Οι εξηγήσεις είναι σημαντικές, αλλά το παιδί μπορεί να χρειάζεται να ρωτήσει το ίδιο πράγμα ξανά και ξανά. Θα του χρειαστεί χρόνος για να αποδεχτεί αυτό που συνέβη και ο θάνατος θα του φαίνεται πολύ άδικος και παράλογος. Συχνά το παιδί αισθάνεται θυμό για τον αποθανόντα, πιστεύοντας ότι το εγκατέλειψε.
Εγώ έφταιγα
Όσο κι αν αυτό ακούγεται παράλογο, πολλά παιδάκια πιστεύουν ότι έκαναν ή είπαν κάτι κακό, το οποίο προκάλεσε το θάνατο του αγαπημένου τους προσώπου.
Θα πεθάνεις κι εσύ;
Είναι δύσκολο για τα παιδιά να καταλάβουν γιατί κάποιος πεθαίνει και μπορεί ν' αρχίσουν ν' ανησυχούν ιδιαίτερα για το δικό τους θάνατο ή για το θάνατο κάποιου άλλου αγαπημένου τους προσώπου, πιστεύοντας ότι πρόκειται να συμβεί πολύ σύντομα.
Που πήγε ο παππούς;
Τα μικρότερα παιδιά έχουν δυσκολία ν' αντιληφθούν τη μονιμότητα του θανάτου και το γεγονός ότι το άτομο που πέθανε δεν πρόκειται να επιστρέψει, οπότε, όταν αρχίζουν να ρωτάνε επαναλαμβανόμενα 'που πήγε;' περιμένουν μια συγκεκριμένη απάντηση για ένα υπαρκτό μέρος το οποίο ήδη γνωρίζουν.
Μακάρι να πέθαινα κι εγώ
Δυσκολία συγκέντρωσης: το παιδί μπορεί να έχει δυσκολία να συγκεντρωθεί και να προσέξει στο σχολείο ή σε οποιαδήποτε δραστηριότητα ή να ονειροπολεί.
Ήσυχο και αποτραβηγμένο: μερικά παιδιά δυσκολεύονται να εκφράσουν τα συναισθήματά τους και προτιμούν να μένουν μόνα τους.
Διαταραχές στον ύπνο: το παιδί μπορεί να έχει αϋπνία ή να ξυπνάει από εφιάλτες.
Παλινδρόμηση σε συμπεριφορές μικρότερης ηλικίας: πολλά παιδιά μπορεί ν' αρχίσουν να κάνουν πράγματα που έκαναν όταν ήταν μικρότερα, όπως το να βάζουν το δάχτυλο στο στόμα, να βρέχονται πάνω τους ή να προσκολλώνται στους γονείς.
Δυσκολίες με τους φίλους: ο θάνατος μπορεί να κάνει ένα παιδί να αισθανθεί λιγότερο σίγουρο για τον εαυτό του όταν βρίσκεται με άλλα άτομα. Μπορεί να γίνει επιθετικό ή να επιδεικνύει παθητική συμπεριφορά.
Aσχημη συμπεριφορά, καταστρατήγηση κανόνων, σκασιαρχείο: το παιδί μπορεί να αισθάνεται ότι δεν υπάρχει λόγος για καλή συμπεριφορά αφού όλα του ήρθαν τόσο ανάποδα. Χρειάζεται σταθερό έλεγχο, αλλά με αγάπη, για να καταλάβει ότι έχει ασφάλεια και φροντίδα.
Υπερβολικά καλή συμπεριφορά: μερικά παιδιά φοβούνται τόσο να μη δημιουργήσουν περισσότερα προβλήματα -πιστεύοντας ότι μπορεί να προξενήσουν κι άλλο θάνατο-, ώστε αρχίζουν να φέρονται καλά σε υπερβολικό βαθμό, από τύψεις, ενοχές και φόβο. Ίσως ελπίζουν ότι με αυτό τον τρόπο ο αποθανών θα επιστρέψει. ʼλλα παιδιά πάλι προσπαθούν να περιβάλουν με φροντίδα τους ενήλικες γύρω τους, αντιστρέφοντας τους ρόλους και παριστάνοντας τα ίδια τους γονείς, ενώ οι γονείς γίνονται το παιδί.
Όπως και οι ενήλικες, έτσι και τα παιδιά μερικές φορές μπορεί να νιώσουν ότι δεν αξίζει να ζουν χωρίς το συγκεκριμένο άτομο που πέθανε. Το παιδί μπορεί να φαντάζεται ότι αν πεθάνει θα ξαναβρεθεί με το άτομο αυτό και θα συνεχίσουν τη ζωή τους όπως την ξέρουν, ή μπορεί να φαντάζεται ότι αν πεθάνει το ίδιο, τότε το αγαπημένο του άτομο θα επιστρέψει στη ζωή.
Δε θέλω να σε βλέπω να στεναχωριέσαι
Είναι δύσκολο για τα παιδιά να βλέπουν τους αγαπημένους τους ανθρώπους να κλαίνε και να υποφέρουν, αλλά είναι εξίσου σημαντικό γι' αυτά να μη μείνουν έξω από τη διαδικασία του πένθους. Το να δουν τα αγαπημένα τους πρόσωπα να πενθούν αποτελεί μάθημα ζωής, γιατί το παιδί μαθαίνει ότι η στεναχώρια είναι φυσιολογική αλλά ξεπερνιέται. Επίσης, υπάρχει μεγάλη παρηγοριά όταν το πένθος μοιράζεται ανάμεσα στους ανθρώπους και δεν γίνεται ιδιωτικά, μέσα στον καθένα.
Τι θα συμβεί στο σώμα του;
Τα μικρά παιδιά θα πρέπει να διδαχθούν ότι μετά το θάνατο το σώμα παύει να λειτουργεί, κι επομένως θα πρέπει να ταφεί.
Αυτό θα τον πονέσει;
Συχνά τα μικρά παιδιά πιστεύουν ότι ο θάνατος είναι σαν τον ύπνο. Αυτή η παρεξήγηση καλό είναι να λυθεί και να εξηγήσουν οι ενήλικες στο παιδί ότι ο νεκρός δε νιώθει πόνο ή άλλα αισθήματα.
Σημάδια πένθους στα παιδιά
Συναισθηματικές μεταπτώσεις: τη μια στιγμή το παιδί είναι χαρούμενο και την επόμενη στεναχωρημένο ή θυμωμένο.Δυσκολία συγκέντρωσης: το παιδί μπορεί να έχει δυσκολία να συγκεντρωθεί και να προσέξει στο σχολείο ή σε οποιαδήποτε δραστηριότητα ή να ονειροπολεί.
Ήσυχο και αποτραβηγμένο: μερικά παιδιά δυσκολεύονται να εκφράσουν τα συναισθήματά τους και προτιμούν να μένουν μόνα τους.
Διαταραχές στον ύπνο: το παιδί μπορεί να έχει αϋπνία ή να ξυπνάει από εφιάλτες.
Παλινδρόμηση σε συμπεριφορές μικρότερης ηλικίας: πολλά παιδιά μπορεί ν' αρχίσουν να κάνουν πράγματα που έκαναν όταν ήταν μικρότερα, όπως το να βάζουν το δάχτυλο στο στόμα, να βρέχονται πάνω τους ή να προσκολλώνται στους γονείς.
Δυσκολίες με τους φίλους: ο θάνατος μπορεί να κάνει ένα παιδί να αισθανθεί λιγότερο σίγουρο για τον εαυτό του όταν βρίσκεται με άλλα άτομα. Μπορεί να γίνει επιθετικό ή να επιδεικνύει παθητική συμπεριφορά.
Aσχημη συμπεριφορά, καταστρατήγηση κανόνων, σκασιαρχείο: το παιδί μπορεί να αισθάνεται ότι δεν υπάρχει λόγος για καλή συμπεριφορά αφού όλα του ήρθαν τόσο ανάποδα. Χρειάζεται σταθερό έλεγχο, αλλά με αγάπη, για να καταλάβει ότι έχει ασφάλεια και φροντίδα.
Υπερβολικά καλή συμπεριφορά: μερικά παιδιά φοβούνται τόσο να μη δημιουργήσουν περισσότερα προβλήματα -πιστεύοντας ότι μπορεί να προξενήσουν κι άλλο θάνατο-, ώστε αρχίζουν να φέρονται καλά σε υπερβολικό βαθμό, από τύψεις, ενοχές και φόβο. Ίσως ελπίζουν ότι με αυτό τον τρόπο ο αποθανών θα επιστρέψει. ʼλλα παιδιά πάλι προσπαθούν να περιβάλουν με φροντίδα τους ενήλικες γύρω τους, αντιστρέφοντας τους ρόλους και παριστάνοντας τα ίδια τους γονείς, ενώ οι γονείς γίνονται το παιδί.
Τι μπορούν να κάνουν οι γονείς και οι συγγενείς;
Καταρχήν, θα πρέπει να πουν στο παιδί την αλήθεια, με λέξεις κι εκφράσεις τις οποίες να μπορεί να καταλάβει. Συχνά, η ιδέα που έχει το παιδί για το τι συνέβη είναι χειρότερη από την πραγματικότητα.
Τα ψέματα και οι ευφημισμοί δε βοηθούν. Όλες οι ερωτήσεις των παιδιών δεν έχουν απαντήσεις, αλλά ακόμα και η διαδικασία κατά την οποία το παιδί έχει την ευκαιρία να ρωτήσει και να είναι με έναν ενήλικα που εμπιστεύεται είναι αρκετή για να το βοηθήσει.
Εάν το παιδί επιθυμεί να παραβρεθεί στην κηδεία, μπορεί να την παρακολουθήσει μαζί με ενήλικες που θα είναι μαζί του και θα το νοιαστούν και θα απαντήσουν τις ερωτήσεις του. Εάν πάλι το παιδί δε θέλει να παραβρεθεί στην κηδεία, καλό είναι η επιθυμία του να γίνει σεβαστή.
Η ενωμένη οικογένεια, η στοργή, η αγάπη και η ευκαιρία που δίνεται στο παιδί να εκφραστεί σχετικά με το θάνατο και να επεξεργαστεί τα συναισθήματά του μέσα σε ένα θερμό, υποστηρικτικό πλαίσιο είναι σημαντική για την ψυχική του υγεία.
Τα ψέματα και οι ευφημισμοί δε βοηθούν. Όλες οι ερωτήσεις των παιδιών δεν έχουν απαντήσεις, αλλά ακόμα και η διαδικασία κατά την οποία το παιδί έχει την ευκαιρία να ρωτήσει και να είναι με έναν ενήλικα που εμπιστεύεται είναι αρκετή για να το βοηθήσει.
Εάν το παιδί επιθυμεί να παραβρεθεί στην κηδεία, μπορεί να την παρακολουθήσει μαζί με ενήλικες που θα είναι μαζί του και θα το νοιαστούν και θα απαντήσουν τις ερωτήσεις του. Εάν πάλι το παιδί δε θέλει να παραβρεθεί στην κηδεία, καλό είναι η επιθυμία του να γίνει σεβαστή.
Η ενωμένη οικογένεια, η στοργή, η αγάπη και η ευκαιρία που δίνεται στο παιδί να εκφραστεί σχετικά με το θάνατο και να επεξεργαστεί τα συναισθήματά του μέσα σε ένα θερμό, υποστηρικτικό πλαίσιο είναι σημαντική για την ψυχική του υγεία.
Πηγή
